|
|
 |
Analiza i interpretacja "Vode an" w kontekście eschatologicznym |
 |
| |
|
"Vode an" to pieśń wojenna napisana w apriorycznym języku Mando`a. Utwór ten wpisuje się w założenia kultury mandaloriańskiej; sztucznie stworzonej na potrzeby "Gwiezdnych Wojen", a następnie rozwijanej przez wielu twórców w coraz to nowszych publikacjach. Tytuł utworu, tłumaczony jako "Bracia wszyscy", nawiązuje do poglądów społecznych Mandalorian, podporządkowanych idei, w myśl której wspólne cele łączyły wojowników tworząc między nimi braterską więź silniejszą niż biologiczne pokrewieństwo. Poemat ten może być też rozpatrywany w kategoriach eschatologicznych; stanowiąc opis Mandy - zbiorowej duszy, w której, po śmierci, wszyscy Mandalorianie zjednoczą się, by dostąpić wiekuistej chwały. Warunkiem, by mogło się to dokonać, było wytrwanie w mandaloriańskich ideałach, w dużej mierze opierających się na walce - dlatego "Vode an" określana jest często mianem tradycyjnej pieśni wojennej.
Warstwie tekstowej pieśni towarzyszy poważna muzyka o miarowym rytmie. Słowa śpiewane są przez chór głosów - podkreśla to wagę występowania w poemacie podmiotu zbiorowego, jak i nawiązuje do wewnętrznej, duchowej jedności wśród Vode. Niekiedy śpiew zaczyna przypominać melorecytację; zabieg ten służy budowaniu odpowiedniej atmosfery i wywołania u słuchaczy wrażenia oderwania się od świata realnego, zatarcia granic między rzeczywistym a metafizycznym wymiarem rzeczywistości. Wśród instrumentów dominują wybijające marszowy rytm bębny. Wpisuje się to w tradycję postrzegania "Vode an" jako pieśni wojennej, ponadto nawiązuje do charakterystycznych dla wielu kultur rytuałów, w których gra na bębnach pozwalała na nawiązanie łączności ze światami bytów nadprzyrodzonych i odbywanie po nich podróży o charakterze duchowym.
Pieśń ma formę sonetu ogoniastego. Podobnie jak w modelu sonetu opracowanym przez C. Norwida posiada nadbudowę pierwszego wersu ("Kote!"). Czternaście z osiemnastu wersów pieśni podzielonych zostało na cztery strofy; dwie będące tetrastychami i dwie liczące po trzy wersy. Tematyka pieśni z opisu Mandalorian jako grupy płynnie przechodzi do refleksji nad stosunkiem Synów Mandalory do innych kultur. Warto zauważyć pewną prawidłowość: pierwsza i trzecia strofa opisują życie w świecie materialnym, a druga i czwarta odwieczne zależności między nim, a życiem w świecie duchowym. Podobnie jak w przypadku wielu innych sonetów 1 tytuł może wskazywać na adresata tekstu. Zważając na eschatologiczny charakter tego tekstu, prawdopodobnym jest, by byli to zjednoczeni w Mandzie polegli wojownicy, rozważający mandaloriańską koncepcję jedności i opisujący swój stosunek do rzeczywistości. Założenie, że, jak wskazywałby tytuł, adresatami pieśni są "Bracia", czyli osoby duchowo zjednoczone z podmiotem lirycznym klasyfikowałoby tekst jako solilokwium. Pieśń należy do liryki bezpośredniej, a dominantę językową stanowią epifory - powtarzające się frazy "Vode an" i "Sa kyr`am nau tracin kad" ; obie nawiązują do koncepcji Mandy, i podsumowują Mandalorian jako grupę. Charakterystycznymi dla utworu są obrazowe metafory i podniosły, patetyczny ton, wiążący się z okazywaniem szacunku wojownikom.
Utwór rozpoczyna się zawołaniem "Kote!" - wezwaniem do oddania hołdu poległym, którzy za życia wsławili się walecznymi czynami, ale także nawiązaniem do nagrody, jaka czeka po śmierci Mandalorian, którzy nie splamią swego honoru. Zarazem zawołanie to ukazuje drugie dno poematu - "Vode an" to nie tylko rozważania o charakterze eschatologicznym, ale też swego rodzaju pieśń pochwalna odnosząca się do całej mandaloriańskiej kultury.
"Kandosii sa kar`ta, Vode an." Jedno nieugięte serce, Bracia wszyscy. Serce jest szeroko rozpowszechnionym w kulturze symbolem. Cytując: "W Biblii i innych tekstach religijnych sercu przypisywano ogromne znaczenie mistyczne. Czyniono to symbolicznie lub wierzono wręcz, że ten organ posiada duchowe, boskie właściwości." 2 Metaforyczne serce Mandalorian, określone epitetem "jedno" powinno być interpretowane jako wspólne. Ma to zwrócić uwagę na fakt, że chwała każdego Mandalorianina jest jednocześnie chwałą całego jego ludu. Podobnie rzecz ma się z "nieugiętością" - oddaje to postrzeganie przez Mandalorian życia jako ciągłego wypróbowywania swych możliwości i pokonywania ograniczeń - zdobywania chwały. Wpisana jest w to także śmierć - jako ostateczna próba wartości wojownika, po której może on się okazać godzien lub nie przystąpienia do Mandy czy zapamiętania przez przyszłe pokolenia. Zastosowana na końcu strofy epifora może być interpretowana jako element, który narzuca doszukiwanie się w całej strofie charakteru autoprezentatywnego. Z drugiej strony, nic nie stoi na przeszkodzie by zinterpretować ją jako rodzaj pouczenia, porady. Przewijający się przez cały poemat wyraz "Bracia" pisany jest wielką literą, by oddać wagę więzi braterskiej, a także zaznaczyć, ze nie chodzi o pokrewieństwo krwi, ale o swego rodzaju tytuł; godność, której nie da się nabyć wraz z urodzeniem.
Sformułowanie "Manda`yaim a`dem mhi" odnosi się do historii Mandalorian, ich ojczystej planety i ich dziedzictwa, Wojownicy przybyli na Mandalorę uchodząc z Coruscant po przegranej wojnie z Zhellami. Swoją porażkę przekuli w zwycięstwo, gdy udało im się ujarzmić florę i faunę obcej, nie zamieszkanej przez nikogo planety i uczynić ją swoim domem. Mimo, iż było ich tak niewielu, wyrośli w potężny, silny lud, zdolny by rzucić wyzwanie Galaktyce. Mandalora, która przyjęła ich, gdy byli uchodźcami, stała się symbolem powstawania z upadków, walki o przetrwanie i wierność własnemu ludowi i historii. Z planety urosła do rangi symbolu; skierowanego do reszty Galaktyki manifestu mandaloriańskiej niezłomności. Słowo "Manda`yaim" w dosłownym tłumaczeniu oznacza "mandaloriański dom". Mandalora była jednocześnie zbiorczym określeniem na dom i rodzinę. Rozpatrywane sformułowanie mogłoby uzupełniać Resol`nare, nawiązując do obrony ziemi i klanu, troski o wychowanie dzieci i służbę swemu ludowi przez pamięć o historii i ochronę tożsamości narodowej.
"Bal kote, darasuum kote; jorso`ran kando a tome!" to pozornie łatwy do interpretacji fragment, zawierający obietnicę połączenia się z Braćmi po śmierci, i dostąpienia nagrody za swoje czyny. Słowo "kando", tłumaczone jako brzemię oznacza "ciężar", "wagę". W rzeczywistości zdanie to zmusza do zadania pytania o wartość chwały, jakiej dostąpić ma wojownik, i o indywidualność Mandalorianina. Życie; dobre i złe wybory, chwalebne osiągnięcia i wyzwania, którym udało się bądź nie udało się sprostać to jedyne, co śmierć zostawia przy człowieku. Ale Mandalorian nie określają jedynie ich własne doświadczenia, oni chwałę, którą zdobyli żyjąc, dzielą ze swoimi braćmi. I choć mimo, że każdy jest istotą samodzielną, tym, co definiuje Mandalorian i z czego będą rozliczeni po śmierci, w chwili, gdy otrzymywać będą nagrodę, jest przynależność do społeczności; to, co wraz z sobą do niej wnoszą i to, co sami otrzymują powinno być nadrzędnym czynnikiem budującym ich tożsamość.
Pierwsza strofa zawiera opisy i wskazówki, pokazuje proces przybliżania się do osiągnięcia Mandy, a zakończona jest refleksją o wartości czekającej po śmierci nagrody. Będący niejako jej podsumowaniem wers "Sa kyr`am nau tracyn kad, Vode an" jednocześnie podsumowuje całe życie Mandalorianina. Proces wykuwania miecza to metafora kształtowania własnej historii, poprzez dokonywanie wyborów, równie stałych i mierzenie się z ich konsekwencjami równie nieodwołalnymi jak śmierć. Historia ta uzyskuje ostateczny "kształt" dopiero wraz z zakończeniem życia. Miecz jest symbolem siły i walki, zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej, a w kulturze, często był nierozerwalnie związany z życiem wojownika. 3 Warto zwrócić też uwagę na słowo "tracyn" - nawiązanie do prób, jakim za życia poddawani są chcący przetestować swoje umiejętności Synowie Mandalory. Ostatnie zdanie, podsumowujące pierwszą strofę, jest jakby momentem przełamania granicy życia i śmierci.
Powtórzenie całej pierwszej strofy służy wysławieniu tych, którzy przeżyli życie w zgodnie z mandaloriańskimi ideałami i odeszli do Mandy, a zarazem, korzystając z tych samych słów przy opisie członków Mandy jak i przy opisie wartości, którymi Mandalorianie powinni kierować się za życia podkreśla fakt, że śmierć jedynie utwierdza człowieka w jego mandaloriańskiej naturze, że nie jest w stanie mu jej odebrać.
"Motir ca`tra nau tracinya" - obecny w tym wersie wyraz "ca`tra", tłumaczony zazwyczaj jako "noc", dosłownie oznacza "nocne niebo". Można to odczytywać jako aluzję do upatrywania przez wiele ludów obecności zmarłych duszy przodków lub bohaterów w gwiazdach i ciałach niebieskich. 4 Gwiazdy zwykły także wskazywać drogę - zarówno w sensie fizycznym, jak i w rozumieniu przenośnym, prowadząc po ścieżkach losu. Obraz nieba rozświetlonego płomieniami nasuwa skojarzenie z blaskiem metaforycznych stosów pogrzebowych - metaforycznych, ponieważ Mandalorianie, zgodnie ze swoim obyczajem, nie grzebią zmarłych. Fraza ta może mówić też o nieustannym ogniu pamięci, podsycanym przez, również należący do mandaloriańskich zwyczajów, codziennie kultywowany apel poległych. "Motir" tradycja tłumaczy jako "ci, którzy byli przed nami"; fabularnie pieśń miała połączyć dwie generacje wojowników; wymierające rody Taungów i nowych rekrutów. W tym kontekście można uznać interpretowane słowa za potwierdzenie, że Mandalorianie pamiętają o przeszłości, a nowi wojownicy kultywują te same zwyczaje i kroczą tą samą ścieżką, wskazaną przed tysiącami lat przez ich poprzedników.
"Gra`tua cun hett su dralshy`a; aruetyc runi solus cet`or" - "Nasza zemsta płonie coraz jaśniej; dusza każdego zdrajcy upadnie na kolana". Te wersy są obietnicą. Zemsta Mandalorian nie dotyczy konkretnego przeciwnika, to raczej sposób na zamanifestowanie kultury. Według Mandaloriańskich wierzeń nadrzędnym zadaniem wojowników jest walka z Arasuumem; ze stagnacją i własnym lenistwem. Pod rozpatrywanym sformułowaniem kryje się obietnica, że Synowie Mandalory będą wciąż rosnąć w siłę na przekór reszcie świata. To dążenie do pokonywania własnych ograniczeń podkreśla epitet "jaśniej" - stopień wyższy przysłówka, użyty zamiast stopnia najwyższego, sugeruje brak górnej granicy i wieczne dążenie do bycia lepszymi. Sformułowanie "aruetyc runi" jest wieloznaczne - "aruetiise" to dla Mandalorian równie dobrze zdrajcy, jak i po prostu obcy - każdy, kto nie jest Mandalorianinem. Przymiotnik "solus", zależnie od kontekstu może oznaczać "każdy jeden" i "samotny". W odniesieniu do reszty galaktyki, tak, jak w odniesieniu do Mandalorian którzy zdradzili swoje ideały i stali się dar`manda, te słowa stanowią ostrzeżenie: każdy, kto nie jest częścią mandaloriańskiej społeczności prędzej czy później ugnie się przed ich niezłomnym dążeniem do wiecznego samodoskonalenia się.
Przedostatnia strofa opisywała postawy życiowe Mandalorian, ostatnia mówi o ich konsekwencjach w życiu pozagrobowym. Wskazują na to słowa "aruetyc runi trattok`o". Dusza każdego, kto nie jest Synem Mandalory, upadnie, a więc zginie. Manda jest uosobieniem trwałości dziedzictwa; historii i tradycji. Mandalorianie, którzy, wciąż doskonaląc się wznoszą te wartości na coraz to nowsze poziomy, przetrwają wiecznie. Dwa pierwsze wersy ostatniej strofy można odczytywać jako przekroczenie granic nieskończoności - śmierć, która nie oznacza końca, a ostateczne wpisanie się w wieczną kulturę Mandalorian. Mandalorianka Raanah Teh Naast uznała Mandalorian za nieśmiertelną ideę - żaden aruetii, który nie wpisuje się w tę ideę nie przetrwa. Każdy Mando`ad, który jest jej częścią, stanie się częścią Mandy, stanie się uosobieniem Mandaloriańskiej kultury; będzie trwał na wieki.
Jedyne, co pozostaje Synom Mandalory, to dalsze wykuwanie własnego losu; własnego życia pamiętając o tym, że każda decyzja jest także decyzją o przyszłości Braci - i tak właśnie kończy się ta pieśń: "Sa kyr`am nau tracyn, Vode an."
Przypisy:
1 np. cykl "Sonety do Laury" Petrarki, "Sonety do Orfeusza" Rilke`go
2 Ten cytat zaczerpnęłam z odmętów wikipedii, czy czegośtym podobnego dlatego, że zdania w oryginale brzmiały tak ładnie, że nie miałam serca ich przekształcać.
3 Gdy król Artur odchodził, zniknął także jego miecz; Roland umierając, próbował złamać swój miecz; chociażby Sapkowski wprowadził do "Wiedźmina" taki ładny cytat "Miecz przeznaczenia ma dwa ostrza; jednym jesteś ty sam, drugim jest śmierć" (czy jakoś tak)
4 np. mitologia grecka, mitologia Babilońska...
Sh`ehn |
|
|
|
 |
|
 |
|
|
|
